راهبردهایی رویارویی با مشکلات رفتاری و عاطفی دانش‏آموزان

راه‏های پیشگیری از اضطراب امتحان در میان دانش‏آموزان

حال که با نشانه‏ها و عوامل زمینه‏ساز اضطراب در بین دانش‏آموزان در مقاله ی قبلی آشنا شدیم قبل از این‏که به درمان بپردازیم با عوامل پیشگیری از اضطراب امتحان در مدارس آشنا می‏شویم تا با کمک آن این اختلال را در مدارس به حداقل برسانیم:

*‏ توقعات واقع‏گرایانه داشته باشید ولی هنگامی که به دانش‏آموزان آن‏طور که باید و شاید خوب عمل نمی‏کنند از نشان دادن واکنش افراطی بپرهیزید.

* اگر دانش‏آموز برای درس خواندن حداکثر سعی خود را به کار می‏گیرد، او را تشویق کنید و به او جایزه بدهید، حتی اگر نمرات او به اندازه‏ی تلاش وی خوب نباشد.

* برای این‏که به دانش‏آموز کمک کنید تا بر احساس تشویق و نگرانی قبل از امتحان فائق آید، اطمینان یابید که به خوبی درس خوانده و آماده‏ی امتحان است.

* به او کمک کنید تا برنامه‏ی درسی خوبی تنظیم کند. وقتی امتحانی در پیش است، دانش‏آموز را تشویق کنید، یک برنامه‏ی درسی مدوّن برای خود بنویسید تا بتواند زودتر از موعد، خود را آماده‏ی امتحان کند.

* مطلب درسی را به بخش‏های کوچکتر تقسیم کنید و هر روز بخشی را طبق برنامه برای مطالعه در نظر بگیرید.

* به دانش‏آموز کمک کنید تا مهارت‏های مطالعه را بیاموزد. علامت‏گذاری نکات مهم یادداشت‏برداری و روش‏های خاص مطالعه را بهاو یاد دهید. (علیخانی، 1383)

* هدف امتحان باید ارزیابی دانسته‏های دانش‏آموزان باشد نه نادانسته‏های آن‏ها.

* در ارزشیابی میزان یادگیری دانش‏آموزان نباید فقط نمره امتحان را ملاک و معیار قرار دهید. از دیگر شیوه‏هایی چون تحقیق، کنفرانس، ارزیابی‏های شفاهی، نیز استفاده کنید.

* قبل از امتحانات اصلی از امتحانات فرضی و آزمایشی به‏منظور آشناسازی دانش‏آموزان به سؤالات و نحوه‏ی امتحان استفاده کنید. این امر کمک می‏کند تا هم میزان اضطراب دانش‏آموزان را نسبت به امتحان اصلی پیش‏بینی کند و هم به تدریج با حساسیت‏زدایی، اضطراب آن‏ها را کاهش داده و میزان اعتماد به نفسشان را بالا می‏برد.

* از برگزای امتحانات با وقت بسیار اندک باید اجتناب کنید.

* بهتر است  ترتیب سؤالات از ساده به دشوار باشد تا دانش‏آموزان با پاسخ به سؤالات آسان انگیزه و دلگرمی لازم را به‏دست آورند.

* بهتر است به دانش‏آموزان توصیه کنید که در ابتدای جلسه به همه سؤالات امتحان نگاه نکنند و سؤال به سؤال جلو بروند و پاسخ دهند. این امر باعث می‏شود تا از تداخل و مزاحمت به خاطر آمدن پاسخ دیگر سؤالات در هنگام پاسخ دادن به یک سؤال جلوگیری شود و دانش‏آموزان به سؤالاتی که جواب آن‏ها را نمی‏دانند به گونه تداخلی و افراطی فکر نکنند.

* از طرح سؤالاتی که کاملا" جنبه‏ی حفظ‏کردنی‏ دارند حتی‏الامکان اجتناب نمائید.

* سؤالات را باید به‏صورتی تنظیم کنید که دانش‏آموزان فرصت به کار بستن معلومات خود را در موقعیت‏های دیگر داشته باشند.

* سؤالاتی باید کاملا" خوانا، روشن، صریح، قابل فهم و بی‏نیاز از تعبیر و تفسیر باشد. چراکه هرگونه ابهام در سؤالات مطرح شده می‏تواند موجب تشدید اضطراب دانش‏آموزان شود (بیابانگرد- 1378)

در این‏جا این سؤال مطرح می‏شود که اگر با وجود به کار بستن تمامی موارد بالا با دانش‏آموزی مواجه شدید که اضطراب دارد چه کار باید بکنید؟ در این صورت لازم است به نکات و موارد زیر توجه نمائید:

*‏ در جلسات فردی از طریق تماس چشمی مداوم، گوش دادن فعال، توجه مثبت بدون قید و شرط، پذیرش گرمو فعالانه سطحی از اعتماد را با دانش‏آموز برقرار کنید تا سبب افزایش توان او در شناسایی و ابراز احساسات اضطرابی شود.

* اجرا و آموزش تن آرمیدگی عضلانی ( Relaxation ) به دانش‏آموز برای کاهش سطح اضطراب.

* کاهش دادن تلاش‏های والدین برای کنترل دانش‏آموز ( جانگی، 2007)

* حساسیت‏زدایی منظم: این روش رفتاری است که به میزان زیادی برای درمان اضطراب امتحان استفاده شده است برای انجام عمل حساسیت‏زدایی مشاور و مراجع طی چند جلسه به بررسی مشکل و درک چگونگی اضطراب مراجع می‏پردازند و موقعیت‏های خاص و اضطراب‏زا را مشخص می‏کنند پس از مشخص شدن نوع اضطراب مراجع و موقعیت‏هایی که در او اضطراب ایجاد می‏کنند، درمانگر تکنیک حساسیت‏زدایی منظم و اصول زیربنایی آن را معرفی می‏کند. سپس مراجع با کمک درمانگر فهرستی از محرک‏های اضطراب‏زا را با رعایت سلسله مراتب تهیه می‏نماید. در این فهرست موقعیت‏هایی که بیشتر از همه اضطراب‏زا هستند در بالای فهرست و آن‏هایی که کمتر از همه اضطراب ایجاد می‏کنند، در پائین فهرست قرار داده می‏شوند. آن‏گاه بعد از آموزش تن‏آرمیدگی عضلانی به مراجع، مشاور به او کمک می‏کند تا در یک حالت آرامش کامل قرار گیرد. در مرحله‏ی آخر، درمانگر برای مراجعی که کاملا" در حالت استراحت قرار گرفته است، محرک‏های اضطراب‏زا را یکی‏یکی ارائه می‏دهد. در ارایه محرک‏های اضطراب‏زا درمانگر از پائین‏ترین سطح جدول شروع می‏کند و به تدریج به سمت موقعیت‏هایی پیش می‏رود که بیش از همه اضطراب ایجاد می‏کنند.

*‏ یادگیری مشاهده‏ایی (سرمشق‏گیری):

مطالعات نشان داده است که افراد دارای اضطراب امتحان بالا در مقایسه با افراد دارای اضطراب امتحان پائین نسبت به نشانه‏ها و قرینه‏های سرمشق‏گیری حساس‏تر هستند به همین دلیل برخی ازپژوهشگران از سرمشق‏گیری به‏عنوان یک روش درمانی برای اضطراب امتحان استفاده می‏کنند. شکل دیگر یادگیری مشاهده‏ای حساسیت‏زدایی جانشینی است که در آن آزمودنی حساسیت‏زدایی فرد دیگر را مشاهده می‏کند. یک نوع از حساسیت‏زدایی، روش جانشینی فعال است که در آن آزمودنی افکار خودش را در طی ارایه صحنه به زبان می‏آورد. آموزش مهارت‏های مطالعه: شاید اضطراب امتحان یک واکنش طبیعی است که از مطالعه‏ی ضعیف و مهارت‏های امتحان‏دهی ناکارآمد ناشی می‏شود. اگر این‏طور باشد می‏توان انتظار داشت که مشاوره در مورد مهارت‏های مطالعه، اضطراب امتحان را کاهش و نمرات درسی را افزایش خواهد داد با این‏که مهارت‏های مطالعه به تنهایی گاهی اوقات در کاهش اضطراب امتحان مؤثر است به نظر می‏رسد مهارت‏های مطالعه به اضافه حساسیت‏زدایی به آرمیدگی نیز به کاهش اضطراب منجر می‏شود(بیابانگرد، 1378)

منبع: مجله ی مشاور مدرسه - پاییز88

مریم صیاد شیرازی ( کارشناسی ارشد مشاوره)